Havyanlar, dünya üzerinde yaşam hakkı olan her canlı gibi
hakları bulunan varlıklardır. Yapılan uluslararası anlaşmalar ile yaşam
alanları ve can güvenlikleri teminat altına alınan hayvanlara yapılan hak
ihlalleri kanunlara göre suçtur. Uluslararası yapılan anlaşmalara uyan tüm
ülkeler çeşitli kanunlarla hayvanların doğal ortamlarında huzurlu bir ortamda
yaşamaları için onların haklarını güvence altına alır.
Hayvan hakları nelerdir?
Dünyanın hemen hemen
her yerinde hayvanlara pek çok hak tanınmıştır. Bu hakların temelinde doğal
yaşam koşullarının korunma amacı ve hayvanlara karşı şiddetin önüne geçilmesi
yatmaktadır. Yasalarla belirlenmiş olan haklar ise kısaca şunlardır;
- Yaşam hakları:
Hayvanların yaşam hakkı vardır. Vahşi veya evcil hayvan olmasına bakmaksızın
her hayvanın bulundukları doğa içerisinde özgürce yaşama hakkı vardır. Hiçbir
şekilde hayvanların yaşam hakkı gasp edilemez. Eğer hayvan öldürülmek
zorundaysa (kanser veya bazı hayvan hastalıklarında hayvanlar uyutulmak zorunda
kalıyor) bu işlem acısız bir şekilde yapılmalı, işkence edilmemelidir.
- Doğal yaşam
hakları: Yabani hayvanlar, iklim özelliklerine göre doğa da yaşam hakkına
sahiptir. Hiçbir yabani ve vahşi hayvan izin alınmaksızın doğal ortamından
mahrum bırakılamaz. Eğer bir eğitim amacı ile alınacaksa da bu devletin
vereceği belli izinlerle yapılabilir.
- Üreme: Her havyan
kendi döngüsü içerisinde üreme hakkına sahiptir. Bu hakları ellerinden
alınamaz.
- İş gücü: Bazı
hayvanlar iş amaçlı da kullanılmaktadır. Ancak hiçbir hayvan kaldıramayacağı
bir iş yükünün altına verilemez. Eğer iş amaçlı kullanılıyorsa o hayvan için
uygun koşullar oluşturulmalıdır.
- Bilimsel deneyler:
Hiçbir hayvan bilimsel bir deneyde kobay olarak kullanılamaz. Hayvanlara
kaldıramayacaklarından fazla ilaç ve kimyasal maddeler verilemez, enjekte
edilemez.
- Beslenme: Hayvanlar
beslenme haklarından mahrum bırakılamaz.
- Fiziki şiddet:
Hiçbir hayvana fiziki şiddet uygulanamaz. Cinsel istismar da hayvan haklarına
aykırıdır.
- Soykırım: Hiçbir
yabani ve evcil hayvan soykırıma maruz bırakılamaz. Her hayvanın kendi yaşam
alanı içerisinde kolonisi ile birlikte yaşama hakları vardır.
Tabiat parklarının korunması
Bazı göçebe
hayvanların güzergahları üzerinde bulunan ve kısa sürede olsa göçlerine ara verdikleri
ya da yılın belli mevsimlerinde göç ettikleri ve yaban hayvanlarının yaşadığı
yerlere tabiat parkları adı verilmektedir. Tabiat parkları da devletin koruma
alanları içerisinde yer alır. Kuşların göçlerini sorunsuz bir biçimde
tamamlamaları için de yine Milli Parklar ve Tabiat Parkları Koruma
yönetmelikleri vardır. Örnek olarak; İstanbul'un Büyükçekmece ilçesinde bulunan
Büyükçekmece Gölü'nün bir kısmı sonbahar mevsiminde göç aldığı için devlet
tarafından koruma altına alınmıştır. Bu alana insanların girmesi ve müdahale
etmeleri kesinlikle yasaktır. Kuşlar göç zamanları gelene kadar bu alanda
rahatlıkla yaşayabilir ve üreyebilirler.
Kümes Hayvanlarına ilişkin haklar
Kümes yetiştiriciliği
hakkında da kaz, ördek, tavuk, horoz gibi hayvanların bir takım hakları yine
yasalarla güvence altına alınmıştır. 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanununa
göre kümes hayvanları da koruma altına alınmıştır. Ayrıca Gıda, Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığı'nın yayınladığı yönetmeliklere göre de kümes
hayvanlarının bakımı, yetiştirilmesi, satışı ve kesimleri belli usullere ve
yasal dayanaklara oturtulmuştur. Gıda, Tarım ve Hayvanlık Bakanlığı'nın
yönetmeliklerine göre;
- Kümes hayvanı
yetiştiriciliği, ticareti ve bakımları devlet kontrolünde yapılmalıdır.
Kümesler, devletin belirlediği esaslara göre tasarlanmalıdır.
- Kümes hayvanı
yetiştiriciliğinde kullanılacak olan yemler devletin denetimine tabiidir.
Hayvanlara kimyasal içerikli, gelişimlerini etkileyecek olan yemler verilemez.
Verilmesi halinde yönetmeliklere göre suçtur ve cezai yaptırımı vardır.
- Kümes hayvanlarının
fiziksel yapıları, verim alınabilmesi açısından değiştirilemez Bacakları ve
kanatları kırılamaz, gagaları kesilemez.
Hayvanların sağlık hakları
İnsanların olduğu
gibi hayvanlarında sağlık hakları bulunmaktadır. Yaralı bir hayvan maddi bir
menfaat beklenmeksizin devletin ve belediyelerin ücretsiz bakım evlerinde
tedavileri bitirilene kadar korunma altında tutulmalıdır. Ayrıca, özel
veterinerlerinde denetimleri yine devlet tarafından sağlanmaktadır. Devletin
verdiği yetki belgesi olmayan hayvan sağlığı kuruluşlarına cezai yaptırım
uygulanmaktadır. Yine devlet desteği ile hayvanların olması gereken aşıları
ücretsiz bir şekilde yapılabilmektedir.
Vahşi hayvanların hakları
Yabani ve vahşi
olarak tabir edilen canlılarında hayvan
hakları bulunmaktadır. Çeşitli yönetmeliklerle vahşi hayvanlar da korunma
altına alınmış durumdadır.
- Hiçbir vahşi hayvan
üreme hakkından yoksun bırakılamaz.
- Hiçbir vahşi hayvan
derisi için avlanamaz. Av izinleri belli yasalara göre sınırlandırılmıştır.
- Hiçbir vahşi
hayvanın yaşam koşulları değiştirilemez. Her vahşi ve yabani hayvan kendisine
ait olan doğal ortamlarda yetişmelidir.
Vahşi hayvanlar örnek
olarak tarantula ve yılan cinsi sürüngenler evcil hayvanlar değillerdir. Ancak
onlara tanınan hayvan hakları ile
bazı türleri kısıtlı alanlarda yaşadığı için evlerde beslenmesine, teraryum da
bakılmasına izin verilmektedir. Bu izinlerin hepsi İl Tarım Müdürlükleri'nin
denetimine tabiidir. Hiçbir sürüngen, İl Tarım Müdürlüğü'nün onayı dışında
evlerde beslenemez. Bu türler veterinerler tarafından belirlenerek yıllık
kontrol ve bakımlarının yapılması şartı ile evde bakımına izin verilen
türlerdir. Genel olarak eğitim ve üremelerinin daha sağlıklı bir biçimde
gerçekleşmesi adına yapılacak olan gözlem niteliğindeki izinler müdürlük
yetkililerince kabul edilmektedir.
Deniz canlıların hakları
Deniz canlıları da
karadaki hayvan hakları kapsamında
aynı hak ve hürriyetlere sahiptir. Avlanma yasağı ile mevsiminden önce hiçbir
balık avlanamaz. İnsan için besin değeri olmayan balıklar avlanamaz. Süs balığı
olarak alınan hayvanların devlet kontrolünde satılması gerekmektedir. Nesli
tükenmekte olan veya akvaryumda yaşayamayacak nitelikteki balıklar evlerde
beslenemez. Beslenmesi suçtur. Avlanma mevsimi haricinde herhangi bir deniz
canlısının doğal ortamından koparılması da yine suçtur.
Hayvan ticareti
Hayvanların pet shop
denilen yerlerde ticareti yapılması kısmen yasaldır. Bu gibi yerlerde sadece
evlerde bakımı yapılabilecek hayvanlar satılabilir. Süs balıkları, süs
köpekleri ve kedilerin satışı yapılmaktadır. Bu işyerleri denetime tabiidir hayvan hakları korunmasının ve
hayvanların sağlıklı bir şekilde satışının yapılabilmesi için kontrol halinde
tutulur. Bazı hayvanların satışı yasak olduğu gibi süs kedisi ve ya köpeği
olmasına rağmen belli bir yaşı geçmiş hayvanlarında satışı yine yasaktır.
İlgili kurumlar
Devlet tarafından
hayvan hakları uygulamasında yetkili kurumlar bulunmaktadır. Gıda, Tarım,
Hayvanlık Bakanlığı, İl Tarım Müdürlükleri, İl Hayvan Koruma Kurulları,
Büyükşehir ve ilçe belediyeleri hayvan haklarının korunmasında yetkili kurumlardır.
Ayrıca hayvan haklarının ihlali konusunda 155 numaralı telefonla Emniyet Genel
Müdürlüğü'ne ve 156 numaralı telefonla Jandarma Genel Komutanlığı'na ihbarlarda
bulunulabilir. Kolluk kuvvetleri, hayvan haklarının ihlalinde yetkili
kurumlardır.
Evrensel bildirge ve kanunlar
Doğada yaşayan her
türlü canlı için 15 Ekim 1978 yılında Fransa'nın Paris kentinde UNESCO
tarafında Hayvan Hakları Evrensel
Bildirgesi yayınlanmıştır. Türkiye'de ise TBMM Genel Kurulu'nda kabul edilen
5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu 26 Haziran 2004'te yürürlüğe girmiştir.
Kanun kapsamında evcil ve yabani hayvanlarla ilgili hakları ve uygulanacak
cezai tedbirleri içermektedir. Öte yandan ülkemizde Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı'nın yayınladığı yönetmenlik ve mevzuatlarla da hayvan hakları koruma altına alınmıştır.
Hayvanlara karşı işlenen suçların yaptırımları
Hayvanlara karşı
yapılan işkence, öldürme, cinsel taciz, zehirleme ve soykırım her ülkede kendi
kanunları içerisinde suç sayılmaktadır. Birçok ileri gelişmiş ülkede hayvanlara
yapılan zulümler hapis cezası ile cezalandırılmaktadır. Türkiye'de ise herhangi
bir hapis yaptırımı bulunmamaktadır. Ancak hayvanlara karşı işlenen suçlar para
cezası ile cezalandırılır. Öte yandan hayvanların satışı ve yetiştirilmesi gibi
ticaret konularında yönetmeliklere uymayan işyerleri kapatılarak ruhsatları
iptal edilir, yetki belgeleri ellerinden alınır.
